Dağlık Karabağ Savaşı’nda farklı saflarda yer alan ve tarihi anlaşmazlıkları olan Ermenistan ve Türkiye, 2020 yılında normalleşme sinyalleri verdi. Geçtiğimiz ay da iki ülkenin özel temsilcileri Serdar Kılıç ve Ruben Rubenyan, tarafların normalleşmesi için ilk görüşmeyi Moskova'da yaptı. Bu yazıda normalleşme sürecinde neler olduğunu ele alacağım.Azerbaycan ve Ermenistan arasında 2020 sonbaharında çıkan ve Azerbaycan ordusunun zaferiyle sonuçlanan Dağlık Karabağ Savaşı'nın en önemli sonuçlarından biri, Ankara-Erivan arasında ilişkilerin normalleşmesi için yeni bir fırsat penceresi yaratması olmuştu. 20 Kasım 2020 <a fr-original-style="" href="https://apos.to/i/yeni-baskan-yeni-politikalar" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Aposto</a>! Gündem’de de yazıldığı üzere, Azerbaycan ve Ermenistan arasında savaşın en önemli iki sonucu, iki tarafın da topraklarından eşit miktarda kullanılarak açılan Laçin ve Zengezur Koridorları olmuştu. Laçin koridoru Erivan ve Hankendi’yi, Zengezur koridoruysa Azerbaycan-Nahçıvan-Türkiye hattından Avrupa’ya bağlantı sağlanması açısından kayda değer projelerdi. Bugün Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesiyle bölgedeki bu fiziki bağlantıların, diplomatik bağlantılarla tamamlanması hedefleniyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Tarihi anlaşmazlıklar</h2>Türkiye-Ermenistan arasında hepsi tarihi sayılabilecek üç önemli sorun var: Ermenistan'ın 1915 "Ermeni Soykırımı" iddiası ve Türkiye'den itiraf beklemesi, Dağlık Karabağ'da Azerbaycan topraklarını Ermenistan'ın işgal etmiş olması ve 1979'dan beri devrede olan, Türkiye sınırına 16 km uzaklıktaki Metzamor Nükleer Santrali. Karabağ sorunu savaşın ardından Rusya’nın önderliği ve Türkiye’nin de dâhil olmasıyla çözüldü denebilir. "Ermeni Soykırımı" itirafı konusunda ABD'de Ermeni lobisi üzerinden Türkiye’ye hâlâ uluslararası baskı yapılsa da bu anlaşmazlık şimdilik geri plana itilmiş duruyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">İlk temas</h2>13 Ocak’ta, 13 yılın ardından ilk defa Türkiye-Ermenistan görüşmesine tanık olduk. Görüşmede Ankara'nın Ermenistan Özel Temsilcisi olan Büyükelçi Serdar Kılıç, Erivan’ın Özel Temsilcisi, Ermenistan Parlamentosu Başkan Yardımcısı Ruben Rubinyan ile yüz yüze geldi. Görüşme sonunda yapılan ortak açıklamada&nbsp;"Taraflar, müzakereleri tam normalleşme hedefiyle ön şart olmaksızın sürdürme hususunda mutabık kalmışlardır"&nbsp;ifadesi, "Ankara ve Erivan'ın diplomatik süreci ilerletmek isteği" şeklinde yorumlanabilir.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Kapalı Sınır kapıları ve hava sahası</h2>Ermenistan'ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarına tepki olarak Türkiye, Ermenistan sınır kapılarını Nisan 1993'te, hava sahasını da 1994'te kapatmıştı. İki ülkenin yakınlaşmaya başlamasının ardından FlyOne havayollarına ait uçak, 2 Şubat'ta Erivan Zvartnots Havalimanı'ndan yerel saatle 18.00'de havalandıktan sonra Türkiye saatiyle 19.20'de İstanbul Havalimanı'na indi. Pegasus Havayolları ise Erivan’a ilk seferini 2 Şubat’ta ve dönüş seferini 3 Şubat’ta <a fr-original-style="" href="https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/pegasus-airlines-flyone-begin-turkey-armenia-charter-flights-february-2022-01-13/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">gerçekleştirdi</a>. Diplomatik temasın ilerlemesi hâlinde, ekonomik ve ticari bağların da gelişmesi için sınırların açılması büyük bir ihtimal olarak görünüyor.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Bölgesel bir gelişme</h2>Tabii bu yakınlaşmada tek önemli aktörler Türkiye ve Ermenistan değil. Önceki toplantıda Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Ermenistan ile normalleşme süreciyle ilgili "Charter uçakları da yakında başlayacak. Karşılıklı ziyaretler dâhil doğrudan temasa geçip yol haritası belirlenmesi gerekiyor. Bu süreçte can Azerbaycan'la eşgüdüm önem arz ediyor"&nbsp;diyerek Azerbaycan’ın gelişmelerdeki hassas konumunu <a fr-original-style="" href="https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-59802160" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">belirtmişti</a>. Ayrıca ilk ikili görüşmelerin Moskova’da yapılması önerisi için Çavuşoğlu,&nbsp;"Bizim için üçüncü bir ülke olduktan sonra Moskova olmuş başka bir ülke olmuş fark etmez. Ama Rusya da bu konuda çaba sarf ettiği için Moskova'da olmasına biz de sıcak baktık"&nbsp;diyerek, Rusya’nın önemine de ışık tutmuştu.<h2 fr-original-style="" style="margin: 0px; color: rgba(0, 0, 0, 0.85); font-weight: 500; padding: 0px; box-sizing: border-box;">Ekonomik önem ve sıkışan İran</h2>Türkiye-Ermenistan iletişimsizliği ayrıca önemli ekonomik ve ticari bir bağlantının da düğümlendiği noktaydı. İlişkilerin normalleşmesiyle beraber, Laçin ve Zengezur koridorlarının aktif ticaret için kullanıldığına tanık olabiliriz. Bu durum bölgedeki çoğu ülkenin kendi çıkarını genişletebilmesine olanak sağlayacak, doğal olarak yeni anlaşmazlık noktaları da doğuracaktır. Bunlardan en önemlisi, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi için çizilen Güney Kafkasya’dan geçen yoldaki düğümün çözülmesi <a fr-original-style="" href="https://evnreport.com/opinion/was-china-all-innocent-during-the-2020-artsakh-war/" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">olabilir</a>. Öte yandan, Ermenistan ve Azerbaycan yoluyla Avrupa bağlantısından yararlanabilecek Rusya, Çin, Türkiye gibi devletlerin yanında, inşa edilmesi karar verilen iki koridora da en baştan beri karşı çıkan <a fr-original-style="" href="https://eurasianet.org/perspectives-how-china-gains-from-armenia-azerbaijan-war" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">İran</a>, bölgede ekonomik anlamda sıkıştırılacak ve yalnızlığa itilecek gibi görünüyor.

Spektrum

Dağlık Karabağ Savaşı'nın sonuçlanmasının ardından Türkiye ile Ermenistan'ın yakınlaşması için doğan fırsat bölgesel dinamikleri değiştiriyor. 

Türkiye-Ermenistan normalleşmesi ve değişen dinamikler

• <a fr-original-style="" href="https://www.birgun.net/haber/ermenistan-turkiye-ile-iliskileri-normallestirmek-icin-ozel-temsilci-atayacagini-acikladi-369288" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">Türkiye</a>&nbsp;ve Ermenistan geçtiğimi hafta açıkladıkları ilişkilerini normalleştirme çalışmaları kapsamında özel temsilcileri atadı. Türkiye eski Vaşington Büyükelçisi Serdar Kılıç’ı özel temsilci olarak görevlendirdi. Ermenistan da parlamentoda başkan yardımcılığı yapan Ruben Rubinyan'ı özel temsilci görevine atadı.&nbsp;<img src="https://images.aposto.com/2021/11/4/1640253532800.jpeg" style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="2.01" width="550" alt="Serdar Kılıç ve Ruben Rubinyan" fr-original-style="display: block; float: none; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Yetkin Report

• Türkiye ve Ermenistan ilişkilerini normalleştirme çalışmaları kapsamında eski Vaşington Büyükelçisi Serdar Kılıç özel temsilci olarak görevlendirildi. Ermenistan da parlamentoda başkan yardımcılığı yapan Ruben Rubinyan'ı özel temsilci görevine atadı.<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Bir adım geriden:&nbsp;Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, "Ermenistan'la normalleşme adımları kapsamında karşılıklı olarak temsilciler atayacağız. Erivan'a charter uçuşları başlatacağız." diye konuşmuştu.</li></ul>

Ruben Rubinyan ile ilgili hikayeler